Założony 2 września 1939 r. przez Niemców obóz Stutthof był najdłużej działającym obozem na terenach dzisiejszej Polski. Do 9 maja 1945 r. uwięziono w nim blisko 110 tys. więźniów. Śmierć w skutek niewolniczej pracy, głodu, epidemii oraz mordów poniosło ok. 65 tys. osób. Jednym z najtragiczniejszych momentów w jego historii była ewakuacja lądowa więźniów. Do historii przeszła ona pod nazwą „Marszu Śmierci”.

Na wieść o zbliżających się wojskach Armii Czerwonej komendantura podjęła decyzję o ewakuacji więźniów z KL Stutthof i jego podobozów. 25 stycznia 1945 r. z obozu centralnego wyruszyły pierwsze kolumny. Przed wymarszem więźniom rozdano pewną ilość obozowej odzieży, koców i prowiant składających się z około 500 g chleba, 120 g margaryny lub topionego sera. Pierwsza kolumna wyruszyła z obozu około godziny 6:00, następne w kolejnych godzinach. Szacuje się, że łącznie 25 i 26 stycznia ewakuacją lądową w obozie centralnym objęto ok. 11 tys. osób. W przypadku podobozów liczba ta była jeszcze większa. W morderczą wędrówkę udało się ponad 22 tys. więźniów.

Punktem docelowym ewakuacji miała być szkoła SS w Lęborku. Od początku osiągnięcie przez wycieńczonych, zagłodzonych i często chorych więźniów wydawało się niemożliwe. Komendantura założyła, że opuszczający obóz Stutthof pokonają trasę 140 km w ciągu 7 dni. Już pierwsze godziny zweryfikowały te plany. Maszerując w ogromnych zaspach śnieżnych i mrozie sięgającym niekiedy poniżej 20 stopni więźniowie umierali z wycieńczenia. A ci, którzy odstawali od kolumn, byli na miejscu mordowani przez SS-manów. Bardzo szybko zaczęło brakować także pożywienia. Racje, które więźniowie otrzymali przed wymarszem wielu z nich zjadło od razu. Przez kolejne 3-4 dni nie mieli niczego w ustach.

- „Ściemniało się, a my musieliśmy iść dalej. „Prędzej, dołączyć do czoła” - słyszeliśmy stale po bokach i z tyłu kolumny, z tym że rozkazy były podkreślane koniakami lub uderzeniami kolb w plecy. Wreszcie w jakieś wsi umieszczono nas w nieszczelnej stodole, w której mocno wiało. Większość pchała się z całej siły, by jak najszybciej dostać się pod dach do legowiska. Znalazłem się miedzy ostatnimi. Walczyliśmy rozpaczliwie o miejsca na słomie w zupełnej ciemności, aby tylko nie zostać na klepisku. Następnego ranka znaleźliśmy na klepisku 9 zwłok. To byli ci co przegrali walkę” – tak opisywał sytuację panującą na trasie „Marszu Śmierci” duński więzień KL Stutthof Martin Nielsen.

- „Kilometr przed nami maszerowała jakaś kolumna. Widać ją było dokładnie, ponieważ teren był falisty. Widzieliśmy jej końcówkę z trudem podchodzącą pod górę i padające sylwetki tuż po wystrzałach. Po kilku minutach mijaliśmy te świeże trupy. Przed nami musiały iść jeszcze inne kolumny, ponieważ mijaliśmy i starsze trupy” – tak wspominał o tym, co działo podczas ewakuacji inny więzień, Jan Jarzębowski.

Dopiero na Kaszubach więźniowie mogli liczyć na pomoc z zewnątrz.

- „Historia mieszkańców tego regionu i ich zaangażowania w ratowanie - z narażeniem własnego życia i życia członków swoich rodzin - więźniów KL Stutthof to jedna z najjaśniejszych kart tych dramatycznych wydarzeń. Pomoc Kaszubów nie tylko polegała na dostarczaniu pożywienia, ale także organizowaniu ucieczek, czy później ukrywaniu więźniów w swoich gospodarstwach. Dla większości ofiar obozu koncentracyjnego Stutthof była to pierwsza i jedyna pomoc, jakiej doświadczyli ze świata zewnętrznego” - mówi Piotr Tarnowski, dyrektor Muzeum Stutthof w Sztutowie. - „Nie może nas zatem dziwić, że pamięć o Marszu Śmierci, jest najbardziej żywa w tym regionie. To często pamięć związana z osobistymi losami poszczególnych rodzin, osób, która każdego dnia pokazuje nam, że MY wszyscy powinniśmy tworzyć koalicję pamięci o historii i losie więźniów KL Stutthof”.

Łącznie w Marszu Śmierci wzięło udział 33 tys. więźniów z obozu centralnego Stutthof i jego podobozów. W trakcie jego trwania śmierć poniosło 17 tys. osób.

W tym roku obchodzić będziemy 79. rocznicę Marszu Śmierci więźniów KL Stutthof. Uroczystości upamiętniające z mszą święta w intencji ofiar odbędą się w czwartek, 25 stycznia o godz. 13:00 w Archikatedrze Oliwskiej w Gdańsku.

- „Zapraszamy Państwa, abyśmy w tym szczególnym dniu spotkali się i wspólnie oddali cześć pamięci wszystkim ofiarom KL Stutthof. Historii która trwała 2077 dni, która powinna stanowić przestrogę dla ludzkości i nigdy nie powinna być zapomniana” - zaznacza dyrektor Muzeum Stutthof w Sztutowie.

Informacja prasowa Muzeum Stutthof w Sztutowie